«Η ζωή μου είναι ένα μαρτύριο. Ζω με το πρόβλημα τα τελευταία 7 χρόνια… Πλένω καθημερινά τα χέρια μου 40 φορές. Ούτε μια λιγότερη, ούτε μια περισσότερη. Νιώθω ότι αν δεν το κάνω θα κολλήσω κάποιο μικρόβιο. Πολλές φορές τα χέρια μου ματώνουν από το πλύσιμο και τα καθαριστικά… Καταλαβαίνω ότι είμαι παράλογος αλλά δεν μπορώ να το σταματήσω… Χρειάζομαι βοήθεια»

Αυτές ήταν οι πρώτες του λέξεις όταν κάθισε απέναντί μου. Ήταν ένας φανερά βασανισμένος άνθρωπος. Μετά από 45 λεπτά τα συμπεράσματα είχαν βγει. Είχα απέναντί μου έναν άνθρωπο που έπασχε από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ, obsessive compulsive disorder). Κάποιοι από εσάς ίσως να ακούτε για πρώτη φορά για αυτή τη διαταραχή, ωστόσο αφορά πάνω από το 2% του ελληνικού πληθυσμού σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία. Μιλάμε λοιπόν για μιας μορφής νεύρωση, η οποία κάνει τη ζωή μας δύσκολη σε βαθμό που πολλές φορές οι πάσχοντες δυσκολεύονται να διεκπεραιώσουν ακόμα και απλά κομμάτια της καθημερινότητάς τους.

Η ΙΨΔ συμπεριλαμβάνεται στις αγχώδεις διαταραχές και τα κύρια χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από τις άλλες διαταραχές της ίδιας κατηγορίας είναι η ένταση, αλλά και η διάρκειά της στο χρόνο. Η συγκεκριμένη διαταραχή έχει 2 κύρια ηλικιακά στάδια στα οποία συνηθίζεται να συναντάται. Το πρώτο είναι στην ηλικία των 10-12, ενώ το δεύτερο στάδιο προσδιορίζεται από τα 17 ως και τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης. Αυτό δε σημαίνει ότι το άτομο θα ξεκινήσει να παρουσιάζει αμέσως ακραία συμπεριφορά, αλλά ότι θα δώσει τα αρχικά σημάδια μιας κλίσης στη συγκεκριμένη διαταραχή.

Κάποιοι από εσάς εύλογα θα αναρωτιέστε γιατί η ΙΨΔ παρουσιάζεται μόνο σε ορισμένα άτομα και όχι στον ευρύτερο πληθυσμό. Διάφορες μελέτες έχουν συνδέσει την εν λόγω διαταραχή με γονιδιακά αίτια, τα οποία σε συνδυασμό με γεγονότα ορόσημα που έχουν συμβεί στη ζωή του καθενός, αρκούν για να πυροδοτήσουν την εκδήλωση της διαταραχής. Αυτό που είναι σημαντικό όμως να υπογραμμίσουμε είναι ότι οι δυο παραπάνω αιτίες λειτουργούν μόνο συνδυαστικά και όχι μεμονωμένα. Έτσι αν έχουμε κάποιον με κληρονομικότητα στην ΙΨΔ, δε σημαίνει ότι θα εκδηλώσει απαραίτητα και τη διαταραχή.

Ας πούμε όμως δυο λόγια για το τι είναι τελικά ο ιδεοψυχαναγκασμός. Μια απλή ανάλυση της λέξης μας φανερώνει και το τι περιγράφει. Πρόκειται λοιπόν για μια αγχώδη διαταραχή, στην οποία το άτομο παγιδεύεται σε ένα φαύλο κύκλο σκέψεων (ιδεοληψίες - obsessions) και συμπεριφορών(ψυχαναγκασμοί - compulsions), που αν και δίχως νόημα πολλές φορές ακόμη και για τον ίδιο τον πάσχοντα, προκαλούν μεγάλη δυσφορία και είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν. Τι είναι όμως η ιδεοληψία και τι οι ψυχαναγκασμοί;

Ως ιδεοληπτικές σκέψεις προσδιορίζουμε εκείνες τις βασανιστικές, αυτόματες, ανεπιθύμητες και επίμονες σκέψεις, που νιώθουμε αδύναμοι να τις ελέγξουμε. Οι σκέψεις αυτές συνήθως δεν έχουν λογική βάση και για αυτό συχνά παρατηρείται ότι οι άνθρωποι που τις εμφανίζουν νιώθουν αμηχανία και ντροπή για αυτές. Αυτός είναι και ο λόγος που πάντα συνοδεύονται από αίσθημα φόβου, αηδίας και αμφιβολίας καθώς και από την άποψη ότι όλα πρέπει να γίνονται με έναν τέλειο τρόπο. Τέλος, ακριβώς επειδή απαιτούν πολύ χρόνο από την καθημερινότητα, τις περισσότερες φορές παρατηρούμε το άτομο να αποσύρεται από τη δουλειά του ή το σχολείο του όχι γιατί το επιθυμεί, αλλά γιατί οι ιδεοληψίες του δεν του αφήνουν ελεύθερο λειτουργικό χρόνο.

Οι ιδεοληπτικές σκέψεις μπορεί να πάρουν τη μορφή κινητικών συμπεριφορών (π.χ. πλύσιμο χεριών) ή και διανοητικών πράξεων (π.χ. επανάληψη φράσεων από μέσα μας). Εδώ να σημειώσουμε ότι κάποιοι πάσχοντες παρουσιάζουν ένα συγκεκριμένο τύπο ψυχαναγκασμού, ενώ άλλοι έχουν μια γκάμα ψυχαναγκασμών που εναλλάσσονται.

Οι ιδεοληψίες μπορούν να χωριστούν σε 7 κύριες κατηγορίες οι οποίες είναι μόλυνση / μίανση, απώλεια ελέγχου, τελειομανία, πρόκληση κακού, σεξουαλικές ιδεοληψίες, θρησκευτικές ιδεοληψίες και άλλες ιδεοληψίες που δεν αναφέρονται προηγουμένως. Πρέπει ωστόσο να είμαστε προσεκτικοί στους χαρακτηρισμούς μας, καθώς ιδεοληψία δεν είναι οι περιστασιακές σκέψεις κάποιου ότι μπορεί να του συμβεί κάτι (π.χ. να αρρωστήσει), ή κάποιες σκέψεις αναφορικά με την ασφάλεια των κοντινών του ανθρώπων. Τέτοιες περιστασιακές ανησυχίες ανήκουν στο φάσμα του φυσιολογικού.

Ως ψυχαναγκασμός από την άλλη, ορίζεται η προσπάθεια που κάνουν τα άτομα με ιδεοληψία να εξουδετερώσουν το άγχος που συνδέεται με τις ιδεοληψίες τους, με διάφορες επαναληπτικές και επίμονες πράξεις/συμπεριφορές. Κάπως έτσι, το άτομο αισθάνεται ότι αν δεν εκπληρώσει τον ψυχαναγκασμό του δεν θα κατευνάσει την έμμονη ιδέα που έχει στο μυαλό του. Παρόλα αυτά, τις περισσότερες φορές ο πάσχοντας γνωρίζει ότι οι ψυχαναγκασμοί αποτελούν απλά προσωρινές λύσεις στο πρόβλημά του, ωστόσο δυσκολεύεται να δώσει μόνος του πιο μόνιμη λύση στον πρόβλημά του.

Οι κύριες κατηγορίες ψυχαναγκασμών είναι η καθαριότητα, ο έλεγχος/επιβεβαίωση, η επανάληψη και οι νοητικοί ψυχαναγκασμοί. Και πάλι καλό θα ήταν να διαχωρίσουμε στο μυαλό μας τους ψυχαναγκασμούς, από τις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που απαιτούνται στο πλαίσιο μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται. Η ενασχόληση δηλαδή για 8 ώρες με το δίπλωμα των ρούχων για μια γυναίκα που εργάζεται σε σχετικό κατάστημα είναι απόλυτα φυσιολογική.

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως παρότι οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές βραχυπρόθεσμα μειώνουν το άγχος, μακροπρόθεσμα οδηγούν στη διατήρηση του προβλήματος δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο που περιγράφεται ως εξής: παράλογη ιδέα, άγχος, συμπεριφορά μείωσης του άγχους, προσωρινή μείωση του άγχους, επανεμφάνιση της παράλογης ιδέας, νέα συμπεριφορά μείωσης του άγχους.

Στις μέρες μας η ΙΨΔ μπορεί να θεραπευτεί. Ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων επιλέγουμε φαρμακευτική, ψυχοθεραπευτική ή και συνδυαστική θεραπεία. Τα φάρμακα χρειάζονται περίπου ένα μήνα για να μπορέσουμε να διακρίνουμε τα πρώτα σημάδια βελτίωσης. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ΙΨΔ τείνει να συνυπάρχει με την κατάθλιψη οπότε και κρίνεται χρήσιμη η χορήγηση και κάποιου αντικαταθλιπτικού. Η ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στην καταπολέμηση αυτής της διαταραχής.

Αν έχετε στο περιβάλλον σας κάποιο άτομο που υποψιάζεστε ότι πάσχει από ΙΨΔ, τότε πληροφορηθείτε για την πάθηση και είτε ενημερώστε οι ίδιοι τον πάσχοντα, είτε αφήστε σε εμφανή μέρη σχετικό πληροφοριακό υλικό. Αν σας επιτρέπει να μιλήσετε για αυτό που τον βασανίζει τότε προσπαθήστε να του δώσετε να καταλάβει ότι και άλλοι άνθρωποι πάσχουν από την ίδια πάθηση και ότι με την κατάλληλη θεραπευτική διαδικασία θα αισθανθεί πολύ καλύτερα. Με άλλα λόγια ωθήστε τον να αναζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό. Ακόμα και εσείς όμως μπορεί να βρείτε χρήσιμη τη συμβουλευτική υποστήριξη ή την ένταξή σας σε κάποια ομάδα συγγενών και φίλων ατόμων που πάσχουν από ΙΨΔ.